(5. Bölüm)
(Geçen yazımızdan devam)
Çalı olarak yetişen sarı piren bitkisi de mordanlı boya yönteminde kullanılır. Sarı piren 35 – 40 cm boylarında Batı Anadolu kıyılarında yetişir. Doğada çalı şeklinde bulunan sarı piren ine yapraklı salkım halinde uçlarında çiçekleri bulunan bir bitkidir. Doğada birçok türü görülmektedir. Sarı boyar maddesi en yüksek olan türü sarı pirendir. Bahar ayları boyama açısından en uygun zamandır.
Anavatanı Türkiye olan ceviz ağacı da boyamada kullanılır. 20 – 25m yüksekliğe ulaşabilen ağacım büyük yeşil yaprakları ve meyveleri vardır. Tıpta ve kozmetikte de kullanılan cevizin, yeşil meyve kabukları ve yaprakları yün boyamada kullanılır. Taze veya kurutulmuş olarak kullanılan yaprak ve kabuklarda etken boyarmadde kahverengidir.
Ülkemizde çok sık görülen badem ağacının yaprakları boyamada kullanılır. Yöreye özgü limon sarısı badem yaprakları ile elde edilir.
Bu yöreye ait Gri rengin özelliği burada bulunan göl çamurudur. Göl Çamuru Özelliği: Gölde oluşan atıklar, hayvan pislikleri çamura siniyor, buradan alınan çamur yöredeki herkes tarafından boyarmadde olarak kullanılıyor.
Milas’taki dokumalarda kullanılan ve doğal boyarmaddelerle elde edilen renkler şunlardır.
Sarı ve Tonları: Yörede sarı renk elde etmek için badem yaprakları ve palamut meşesinden yararlanılır.
Badem Yaprağı: Kaynayan kazana badem yaprakları ve şap konulur. Ve kaynatılmaya devam edilir. Daha sonra kaynayan suya yıkanmış gelepler batırılır. Gelepler boyayı bünyesine alınca kazandan çıkartılır. Yıkanıp kurutulur. Kuruyan gelepler ayrı bir kazanda hazırlanmış olan küllü su ve badem yaprakları olan karışıma yatırılır. İstenilen renk tonu elde edilinceye kadar bu karışımda bekletilen gelepler yıkanıp gölgede kurutulur.
Meşe Palamutu: Ezilerek bir gün önceden suda bekletilmiş palamutlar suyun rengini koyulaştırır. Bekleyen bu su bir kazanda kaynatılır kaynayan suya şap konulur ve gelep halindeki iplikler bu karışıma bırakılıp karıştırılır. Kaynayan gelepler sudan çıkartılıp durulanır ve kurumaya bırakılır. Palamutun 1. suyu 2. suyu diye farklı tonlarda sarılar elde edilir.
Yeşil ve Tonları: Yörede yeşil renk narpız, piren ve hayıt bitkilerinden elde edilir.
Narpız yeşili, bu bitki ile boyama genellikle ilk bahar aylarında yapılır. Büyük bir kazanda yaklaşık 2 – 3 saat kaynatılan narpız bitkisi içerisine 5 yemek kaşığı şap atılır. Gelep halindeki iplikler kaynayan su içerisine bırakılır ve karıştırılır. Karıştırılarak 3 – 4 saat kadar kaynatılan gelepler boyayı iyice bünyelerine alınca sudan çıkartılır. Ayrı bir kazanda bulunan göl çamuruna batırılır ve burada 4 – 5 gün bekletilir. Buradan çıkartılan geleplerin suları sıkılarak güneşe serilir. Burada kuruyuncaya kadar bekleyen gelepler yumak yapılıp dokumaya hazırlanır.
Piren yeşili, kaynayan suya sarı piren bitkisi konulur ve 5 yemek kaşığı şap eklenir. Karıştırılarak kaynatılır. İçine gelep halindeki iplikler batırılır ve kaynamaya bırakılır. Boyayı bünyesine çeken gelepler kaynayan sudan çıkartılıp göl çamuruna batırılır. Burada iki gece bekletildikten sonra güneşte kurutulur.
Hayıt yeşili, hayıt bitkisi yine kendisi gibi yeşil renk veren bitkilerle birlikte kullanılır. Hayıt bitkisinin yaprakları sıyrılır ve ince dalları kazanda kaynatılır. Kaynayan suya sarı piren bitkisi konulur şap, meneş (melengeç ağacının yöredeki ismi) eklenir. Ve hayıt bitkisinin yaprakları da kaynayan suya atılır. Boyanacak gelepler kazana konulur ve rengini iyice alıncaya kadar iyice kaynatılır. Çıkarılan gelepler kurutulup yıkanır. Boyama yapılan suya 1. su 2. su diye batırılan gelepler yeşilin açık tonlarını oluşturur.
Bazı köylerde yukarıdaki işlemler sonucunda elde edilen yeşil renk, boyama işlemi sonunda gelepler çamurda bekletmek yerine küllü su ile ovularak daha yumuşak bir tonda yeşil elde edilir.
(Devamı gelecek yazımızda)
